Obrona cywilna
"... określenie "obrona cywilna" oznacza wypełnianie wszystkich lub niektórych zadań humanitarnych, mających na celu ochronę ludności cywilnej przed niebezpieczeństwami wynikającymi z działań zbrojnych lub klęsk żywiołowych i przezwyciężanie ich bezpośrednich następstw, jak również zapewnienie warunków koniecznych do przetrwania ..."
Protokół Dodatkowy do Konwencji Genewskich z dnia 12 sierpnia 1949 r. dotyczący ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych
Jedną z najważniejszych funkcji współczesnego państwa jest zapewnienie swoim obywatelom podstawowych warunków ochrony przed ewentualnymi, niebezpiecznymi skutkami klęsk żywiołowych, katastrof oraz innymi zdarzeniami, powodowanymi siłami natury, celową działalnością człowieka, w tym także wojną.
Funkcja ta jest realizowana poprzez realizację zadań "obrony cywilnej" i skierowana jest na ochronę ludności, ratowanie i udzielanie pomocy poszkodowanym w czasie wojny, jak również współdziałanie w zwalczaniu klęsk żywiołowych, zagrożeń środowiska i usuwaniu ich skutków.

Zadania obrony cywilnej w okresie pokoju obejmują:

• działalność planistyczną i prace organizacyjne;
• działalność szkoleniową i upowszechniającą w zakresie obrony cywilnej;
•  przygotowanie ludności do uczestnictwa w powszechnej samoobronie.

Zadania w okresie pokoju, to również współdziałanie w zwalczaniu klęsk żywiołowych i zagrożeń środowiska oraz w usuwaniu ich skutków, które realizowane są przez inne podmioty reagowania.

Zadania obrony cywilnej w czasie wojny obejmują:

• organizację ewakuacji ludności, zaciemnianie i wygaszanie oświetlenia,
• organizację i prowadzenie akcji ratunkowej, udzielanie pomocy medycznej poszkodowanym,
• organizację pomieszczeń i zaopatrzenia dla poszkodowanej ludności,
• zaopatrzenie ludności w sprzęt i środki ochrony indywidualnej,
• prowadzenie likwidacji skażeń i zakażeń,
• pomaganie w przywracaniu i utrzymaniu porządku w strefach dotkniętych klęskami,
• pomaganie w budowie i odbudowie awaryjnych ujęć wody pitnej,
• pomaganie w ratowaniu żywności i innych dóbr niezbędnych do przetrwania,
• udzielanie doraźnej pomocy w grzebaniu zmarłych.

Do ochrony ludności obrona cywilna wykorzystuje zbiorowe i indywidualne środki ochrony:

Do zbiorowych środków ochrony zaliczamy:

• budowle ochronne: schrony i ukrycia
• ewakuacja planowa lub doraźna

Do indywidualnych środków ochrony zaliczamy:

• środki ochrony dróg oddechowych,
• maski przeciwgazowe filtracyjne,
• maski przeciwgazowe filtracyjne dla rannego w głowę,
• środki ochrony przed skażeniami dla małych dzieci i niemowląt,
• maski izolacyjne,
•  zastępcze środki ochrony dróg oddechowych,
• środki ochrony skóry,
• płaszcze ochronne,
• odzież ochronna lekka,
• zastępcze środki ochrony skóry,
• fartuchy ochronne,
• płaszcze i peleryny przeciwdeszczowe,
• kombinezony skórzane,
• ubiory z folii metalizowanej,
•  buty gumowe, skórzane i z tworzyw sztucznych,
• rękawice gumowe, skórzane i z tworzyw sztucznych,
• okulary ochronne,
• nakrycia głowy gumowe, skórzane i z tworzyw sztucznych.

Najbezpieczniejszym sposobem ochrony przed zatruciem się toksycznymi środkami trującymi i gazami bojowymi, jest użycie maski przeciwgazowej.

Produkty żywnościowe, płody rolne, pasza i woda muszą być odpowiednio zabezpieczone przed skażeniem środkami promieniotwórczymi, toksycznymi środkami trującymi i bojowymi środkami trującymi. Sposoby ochrony są następujące:

• zagwarantowanie odpowiednich warunków przechowywania
• przygotowanie odpowiednio wcześniej indywidualnych zapasów żywności nie skażonej,
• zastosowanie odpowiednich opakowań.

Zapasy te winny być przechowywane w odpowiednio urządzonych oraz uszczelnionych pomieszczeniach.
W ochronie wody pitnej przed skażeniem uwzględnia się przede wszystkim:

• przygotowanie indywidualnych zapasów wody nie skażonej,
•  zabezpieczenie źródeł poboru i ujęć wody.

Jednym z wielu zadań obrony cywilnej jest ostrzeganie i alarmowanie.
Działania w ramach powszechnego systemu wczesnego ostrzegania i alarmowania. Podstawę stanowią syreny umiejscowione w obiektach Państwowej Straży Pożarnej, Ochotniczej Straży Pożarnej oraz w zakładach pracy. Najczęściej syreny włączane są elektronicznie ze stanowisk kierowania obroną cywilną.
Jednym z przedsięwzięć obrony cywilnej jest instalowanie systemów alarmowych, które mogą ostrzegać ludność przed grożącym niebezpieczeństwem z powietrza oraz skażeniem promieniotwórczym i chemicznym w celu umożliwienia jej ukrycia się w przygotowanych budowlach lub pomieszczeniach ochronnych. Do ogłaszania (odwoływania) alarmów wykorzystuje się następujące urządzenia:

1. systemy alarmowe miast,
2. centralną oraz regionalne rozgłośnie Polskiego Radia i ośrodki Telewizji Polskiej,
3. radiowęzły radiolinii przewodowej,
4. syreny nie włączone do miejskich systemów alarmowych (syreny zakładów pracy, straży pożarnej, itp.)

Sygnały alarmowe przekazywane zastępczymi środkami alarmowymi (dzwony, syreny ręczne, gongi, buczki, itp.) ustala właściwy terenowy szef obrony cywilnej.

Po usłyszeniu sygnału alarmu powietrznego:

1. Osoby znajdujące się w domu powinny:

• ubrać się;
• wyłączyć wszystkie urządzenia elektryczne i gazowe oraz wygasić ogień w piecu;
• zamknąć okna i zabezpieczyć mieszkanie;
• zabrać dokumenty osobiste, zapas żywności, indywidualne środki ochrony przed skażeniami, środki opatrunkowe oraz w miarę potrzeb i możliwości latarkę elektryczną, koc, odbiornik radiowy (na baterie), itp;
• zawiadomić o alarmie sąsiadów (mogli nie usłyszeć sygnału alarmowego);
• pośpiesznie udać się do najbliższego schronu lub ukrycia.

2. Osoby znajdujące się w zakładzie pracy, szkole lub miejscu publicznym powinny:

• przerwać pracę (wyłączyć maszyny i urządzenia), naukę, udział w imprezie, podróż;
• udać się do najbliższego schronu lub ukrycia;
• pomagać słabszym, chorym, ułomnym;
• podporządkować się ściśle poleceniom służb porządkowych (obrony cywilnej).

3. Prowadzący pojazdy mechaniczne lub konne powinni je zatrzymać. Pojazdy należy ustawić tak, aby nie blokowały ciągów komunikacyjnych i wejść do ukryć. Obsługa pojazdów i pasażerowie udają się do najbliższego ukrycia, z pojazdów konnych należy wyprząc konie i uwiązać je za trwałymi osłonami.

Po usłyszeniu sygnału alarmowego o skażeniach należy:

• nałożyć indywidualne środki ochrony;
• udać się do najbliższego ukrycia i przebywać w nim do chwili odwołania alarmu.

Po usłyszeniu uprzedzenia o zagrożeniu skażeniami lub zakażeniami należy:

• sprawdzić posiadane indywidualne środki ochrony;
• sprawdzić zabezpieczenie posiadanych zapasów żywności i wody;
• sprawdzić szczelność przygotowanych pomieszczeń dla ludzi i zwierząt;
• jeśli nie ma innych zaleceń - udać się do pomieszczeń ochronnych (ukryć);
• przestrzegać ogłaszanych zarządzeń oraz wykonywać polecenia organów obrony cywilnej.

Budowle ochronne

Budowle ochronne - to obiekty, odpowiednio konstrukcyjnie przygotowane i wyposażone w infrastrukturę techniczną, przeznaczone do ochrony ludności przed skutkami działań zbrojnych, katastrof ekologicznych lub przemysłowych, a także ochrony cennego dorobku kultury i nauki.

Budowle ochronne, w zależności od ich wytrzymałości na obciążenia (P) i stopnia osłabienia promieniowania jonizującego (K) dzielą się na:

• Schrony - odporne na obciążenia (P) powyżej 0,05 MPa i ochronę przed promieniowaniem jonizującym (K) powyżej 500. Schron to (budowla ochronna) stanowiąca część budynku lub budowli (przede wszystkim w podpiwniczeniu), a także wolno stojąca, przeznaczona do ochrony rozmieszczonych w niej osób oddziaływaniem środków rażenia oraz wtórnymi skutkami ich użycia tj. skażeniem promieniotwórczym, chemicznym (w tym toksycznymi substancjami przemysłowymi). Schron składa się z następujących pomieszczeń: wejście z przedsionkami wyposażonymi w drzwi ochronno-hermetyczne, komór schronowych na 30 - 50 osób, komory filtrowentylacyjnej, węzła sanitarnego oraz tunelowego wyjścia awaryjnego, wyprowadzonego poza strefę zagruzowania h/2+3m, pełniącego jednocześnie funkcję czerpni powietrza. Zapewnienie ochrony oraz warunków do przetrwania osób przebywających w schronie przez okres autonomiczny, co najmniej 3 dni bez pomocy z zewnątrz, wymaga wyposażenia go w specjalistyczne urządzenia oraz określone instalacje w tym filtrowentylacyjne, zaopatrzenia w wodę i odprowadzanie ścieków, ogrzewanie oraz energię elektryczną, a ponadto w sprzęt kwaterunkowy, odpowiednie zapasy żywności, artykułów pierwszej pomocy medycznej, leków, sprzętu łączności. Schrony przygotowuje się dla ochrony:
  • pracowników zakładów pracy, których działalność w okresie zagrożenia bezpieczeństwa państwa lub wojny jest niezbędna dla zapewnienia ludności warunków do przetrwania;
  • pracowników zakładów pracy, w których istnieje zagrożenie od toksycznych środków przemysłowych oraz ludności zamieszkałej wokół tych zakładów w strefie bezpośredniego zagrożenia;
  • ludności zamieszkałej w miastach,
  • a ponadto na ukrycie i zabezpieczenie przed zniszczeniem ruchomych dóbr kultury, szczególnie ważnej dokumentacji, cennej aparatury oraz zapasów żywności leków.
• Ukrycia - zapewniające ochronę przed promieniowaniem jonizującym (K) powyżej 100 do 200 (ukrycia przed opadem promieniotwórczym) lub powyżej 200 (ukrycia zabezpieczające). Ukrycie - musi być wyposażone w najprostsze instalacje i urządzenia oraz odpowiedni sprzęt kwaterunkowy i niezbędne materiały do zapewnienia osobom chronionym minimalnych warunków do przetrwania. Ukrycia przygotowuje się dla ochrony ludności zamieszkałej na wsiach oraz w jednostkach osadniczych położonych poza miastem.